Šta je alergijski rinitis?
Alergijski rinitis predstavlja upalu sluznice nosa koja je prouzrokovana alergijskom reakcijom na određene alergene. Često se javlja tokom kontakta sa alergenima poput polena, prašine, dlake kućnih ljubimaca i grinja.
Najčešći simptomi alergijskog rinitisa su kijanje, zapušenost, curenje i svrab nosa, grla i očiju, postnazalno curenje (osećaj slivanja nazalnog sekreta niz grlo).
Kod sezonskog alergijskog rinitisa, simptomi se javljaju u određeno doba godine, kada je veće prisustvo određenih alergena, kao što je na primer polen nekih biljaka. Sa druge strane perzistentan alergijski rinitis traje duži vremenski period, obično se javlja kao posledica izloženosti alergenima unutrašnjosti poput grinja, dlaka kućnih ljubimaca ili plesni.
.jpg)
Foto: Freepik
Epidemiološka istraživanja upućuju na to da se u narednim decenijama očekuje povećanje učestalosti alergijskog rinitisa. Posledica je produžena sezona cvetanja određenih biljaka uzrokovane globalnim zagrevanjem. Ovaj produženi period cvetanja doprinosi ranijem početku i dužem trajanju sezone alergijskih reakcija, koja se sada prostire od februara pa sve do novembra.
Prema dostupnim podacima, kod 30% bolesnika sa alergijskim rinitisom dolazi do razvoja bronhijalne astme, a kod bolesnika sa bronhijalnom astmom, oko 75% ima i alergijski rinitis.
Simptomi alergijskog rinitisa
Simptomi alergijskog rinitisa mogu varirati, ali uobičajeni su:
- curenje vodenastog sekreta iz nosa
- svrab nosa i grla
- kijanje, često i više puta uzastopno
- suvi kašalj (često se javlja kao posledica slivanja sekreta u grlo)
- crvenilo, svrab i suzenje očiju
- pritisak u predelu nosa i sinusa
- svrab nepca i ušnih kanala
Simptome može pratiti i pad koncentracije, anksioznost, razdražljivost, malaksalost i otežano spavanje ( javlja se kao posledica otežanog disanja tokom noći). Do pogoršanja stanja dolazi sa povećanjem izloženosti alergenu koji prouzrokuje alergiju (boravak u prostoru punom prašine, nakon košenja trave).
Alergijskog rinitisa značajno smanjuju kvalitet života i utiču na sve aspekte svakodnevnog funkcionisanja. Ovi simptomi prouzrokuju poremećaje spavanja, smanjuju radnu sposobnost, izazivaju hronični umor i emocionalnu disfunkciju, uključujući i razdražljivost.
Važno je napomenuti da se klinička slika alergijskog rinitisa često meša sa simptomima uzrokovanim virusnim infekcijama. Zbog toga mnogo puta ostaje neprepoznat u kliničkoj praksi, iako je veoma rasprostranjem. Od izuzetne važnosti je pravilna dijagnoza ovog stanja kako bi se pružila odgovarajuća terapija i poboljšao kvaltet života osobe sa alergijskim rinitisom.
Uzroci i vrste alergijskog rinitisa
Alergijski rinitis je stanje uzrokovano alergenima, koji se mogu javljati sezonski ili tokom cele godine.
Celogodišnji alergeni često uključuju kućnu prašine, grinje, dlake kućnih ljubimaca ili plesni. Ovaj oblik alergijskog rinitisa poznat je kao perzistentni rinitis, jer se simptomi javljaju kontinuirano.
Sezonski alergeni uključuju polen iz različitih vrsta drveća, trava i korova. Manifestuje se samo u određenim periodima tokom godine i naziva se sezonski alergijski rinitis.
Postoje dve vrste alergijskog rinitisa:
- Intermitentni alergijski rinitis: karakterišu simptomi koji traju manje od četiri dana nedeljno i ukupno manje od četiri nedelje. Obično su sezonski i uzrokovani su polenom iz trava, korova i drveća.
- Perzistentni alergijski rinitis: Simptomi perzistentnog alergijskog rinitisa traju više od četiri dana nedeljno i duže od četiri nedelje, bez obzira na sezonu.
Ambrozija i alergijski rinitis
Ambrozija, odnosno njen polen, predstavlja jedan od najizraženijih alergena u prirodnom okruženju.Izuzetno mala količina, svega 8-10 polenovih zrnaca ambrozije, može inicirati alergijske reakcije kod ljudi. Period najveće koncentracije ambrozijinog polena u vazduhu obuhvata kraj jula do oktobra, što zahteva posebnu pažnju pacijenata sa alergijskim rinitisom prouzrokovanim polenom ove biljke.
Najveća koncentracija je uglavnom između 10 ujutru i 15 časova tokom dana, koja se objašnjava kroz nekoliko faktora:
1. Temperatura i svetlost: ambrozija obično cveta u toplim i sunčanim uslovima. U večernjim i jutarnjim satima temperature su niže, a svetlost nije toliko intenzivna. Najviše temperature i najveća količina svetlosti se obično postižu između 10 i 15 časova, što podstiče biljku da oslobodi svoj polen.
2. Biološki ritam biljke: često imaju svoj unutrašnji biološki ritam koji kontroliše oslobađanje polena. Ovaj ritam može biti sinhronizovan s optimalnim uslovima za oprašivanje, uključujući toplinu i svetlost sredine dana.
3. Aktivnost insekata: u toplim i sunčanim danima, insekti često posećuju cvetove ambrozije. Aktivnost insekata može pomoći u raspršivanju polena i povećanju koncentracije u vazduhu tokom tog perioda.
Ambrozija je izuzetno otporna na herbicide (preparati koji se koriste za suzbijanje ili uništavanje biljaka koje rastu gde nisu poželjne), što otežava njeno suzbijanje. Takođe, nekoliko drugih biljaka ima sličan polen, uključujući žalfiju, crni pelen i čak kamilicu. Stoga, osobe koje su alergične na ambroziju mogu takođe biti podložne alergijskim reakcijama na ove biljke iz iste porodice Asteraceae.
Dijagnoza alergijskog rinitisa
Dijagnoza alergijskog rinitisa postavlja se na temelju karakterističnih podataka iz anamneze i kliničke slike, uz rezultate preciznih alergoloških ispitivanja.
Zlatni standard u dijagnozi je kožni PRICK test. Ovaj test se izvodi jednostavno. Rastvor u kojoj je alergen primenjuje se na površinu kože na unutrašnjoj strani podlaktice. Prilikom čega se ostvaruje kontakt površinskog sloja kože sa specifičnim alergenom. Reakcija alergena sa antitelima dovodi do oslobađanja medijatora alergijske reakcije u koži. Pozitivan test predstavlja pojavu otoka, svraba i crvenila na mestu uboda prečnika minimum 3 mm.
Test je pouzdan i široko dostupan, nije skup i praktično je inicijalni test koji se koristi u potvrdi dijagnoze.
U dijagnozi se mogu koristiti krvni testovi koji precizno mere ukupne i specifične antitela IgE klase u krvi pacijenta. Ovi testovi imaju sposobnosti da prepoznaju i kvantifikuju specifična antitela proizvedena u reakciji na prisustvo određenih alergena. U situacijama kada pacijenti iskazuju ozbiljne simptome, a rezultati pomenutih testova nisu dovoljno konkretni, može se primeniti specifičan rinoprovokacioni test.
Ovaj test uključuje direktno unošenje alergenskih ekstrakata na sluzokožu nosa pacijenta i prati se reakcija u narednim minutima kako bi se ocenila pojava karakterističnih simptoma alergijske reakcije. Na ovaj način, pod kontrolisanim uslovima, simulira se prirodno izlaganje alergenima. U svakom slučaju, dijagnoza se postavlja na osnovu karakterističnih simptoma koji ukazuju na alergijski uzrok, u kombinaciji sa rezultatima pomenutih testova.
Lečenje alergijskog rinitisa
U slučaju neadekvatnog tretmana alergijskog rinitisa postoji značajno veća verovatnoća, gotovo tri puta veća, za razvoj astme.
Lečenje alergijskog rinitisa je sveobuhvatno i ima za cilj efikasnu kontrolu glavnih simptoma bolesti na različitim nivoima. Ova strategija podrazumeva kombinaciju različitih pristupa, uključujući:
- Primenu preventivnih mera – sa ciljem smanjenja izloženosti alergenima
- Farmakoterapiju – upotreba lekova kako bi se uticalo na simptome
- Edukaciju pacijenata – kako bi se unapredilo razumevanje simptoma i usvojili odgovarajući pristupi za njihovo upravljanje.
Kombinacija ovih pristupa omogućava kontrolu alergijskog rinitisa i poboljšava kvalitet života pacijenata.
Antihistaminici su lekovi koji se koriste za ublažavanje simptoma alergijskih reakcija, kao što su kijanje, svrab, osip, curenje iz nosa i crvenilo očiju. Oni deluju tako što blokiraju dejstvo histamina, koji je odgovoran za manifestovanje simptoma alergija.
Intranazalni kortikosteroidi su lekovi koji se primenjuju putem sprejeva ili kapi direktno u nosnu šupljinu kako bi se tretirali simptomi alergijskog rinitisa i drugih stanja koja utiču na nosnu sluznicu. Efikasni su u ublažavanju simptoma kao što su začepljen nos, curenje iz nosa, kijanje i svrab. Često se koriste kao deo terapije za alergijski rinitis, posebno kod pacijenata sa umerenim do težim simptomima.
Svakodnevica sa alergijskim rinitisom
1. Izbegavanje izloženosti alergenima
Potrebno je izbegavati alergene koji izazivaju simptome alergijskog rinitisa i preduzeti sve korake kako bi se kontakt sa njima sveo na minimum. Važno je pratiti nivo polena u vazduhu i ograničiiti boravak napolju kada je koncentracija alergena visoka.
2. Održavanje higijene prostorija u kojima se boravi
Održavanjem higijene se može smanjiti prisustvo alergena poput grinja, dlake kućnih ljubimaca i plesni. Redovno usisavanje, često menjanje posteljine i pranje na visokim temepraturama, kao i pranje zavesa i draperija su jedni od primera kako se može uticati na prisustvo alergena u zatvorenom prostoru. Preporuka je i da se uklone tepisi, kao i drugi predmeti koji mogu biti pogodni za nakupljanje alergena.
3. Klima uređaji sa filterima
Korišćenje klima uređaja sa odgovarajućim filterima može smanjiti unos polena i drugih alergena u unutrašnje prostorije. Uloga filtera je da zadrže polen, grinje, dlake kućnih ljubimaca i druge alergene.
4. Spavanje sa zatvorenim prozorima
Tokom sezone alergija, preporučuje se spavanje u prostoriji sa zatvorenim prozorima kako bi se smanjila izloženost alergenima, posebno polenima. Ovo može stvoriti čistije i pogodnije okruženje za spavanje, poboljšavajući kvalitet sna i smanjujući rizik od alergijskih simptoma tokom noći.
5. Planiranje aktivnosti na otvorenom
Potrebno je planirati aktivnosti na otvorenom, izvan perioda visokih koncentracija polena, kako bi se umanjila izloženost alergenima.
Probiotici i alergijski rinitis
Probiotici su živi mikroorganizmi, koji kada se unesu u ljudski organizam u dovoljnim količinama, imaju pozitivan efekat na zdravlje domaćina.
Veruje se da u digestivnom traktu odraslog čoveka živi oko 100 biliona mikroorganizama, što predstavlja desetostruko veći broj od ukupnog broja svih gradivnih ćelija ljudskog organizma.
Probiotske kulture, imaju sposobnost jačanja crevne barijere, očuvanja integriteta crevnog epitela i sprečavanja prodiranja alergena. Smanjenje funkcionalne barijere creva povećava propustljivost crevnog zida, što dovodi do povećane koncentracije alergena i posledično izaziva simptome alergijskih reakcija.
Specifični probiotski sojevi imaju imunomodulatorni potencijal, što igra ključnu ulogu u jačanju imunološkog sistema i može značajno smanjiti simptome alergijskog rinitisa. Oni su u stanju da modifikuju odgovor imunog sistema, čime unapređuju obrambenu reakciju organizma na potencijalne alergene.
Niz obavljenih kliničkih ispitivanja jasno ukazuje na korisnost probiotskih kultura u kontekstu prevencije alergijskog rinitisa. Dodatno, probiotici su prepoznati kao efikasna dopunska terapija koja može značajno olakšati i smanjiti simptome alergijskog rinitisa, što ukazuje na njihovu vrednost u okviru celokupnog terapijskog pristupa ovoj alergijskoj bolesti.
